Kiedy sygnalista będzie chroniony – nowy projekt

Przypomnijmy: unijna dyrektywa o sygnalistach (dyrektywa i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r.) miała być wdrożona do polskich przepisów do 17 grudnia 2021 r. Jednak choć pojawiło się kilka projektów, to w poprzedniej kadencji Sejmu żaden nie został przyjęty. Teraz pojawił się kolejny projekt.

Nowa ustawa ma objąć ochroną osoby zgłaszające lub ujawniające informacje lub uzasadnione podejrzenia naruszenia prawa, pracujące w sektorze prywatnym lub publicznym, które uzyskały informacje na temat naruszenia w kontekście związanym z pracą.

Zgłoszeniu będą podlegały działania i zaniechania naruszające prawo w obszarach wskazanych w ustawie. Ustawa określi szerszy zakres przedmiotowy „naruszenia” niż zakres przedmiotowy wdrażanej dyrektywy o sygnalistach.

Z zakresu naruszeń podlegających zgłoszeniu zostaną wyłączone zamówienia publiczne dotyczące obronności i bezpieczeństwa państwa (zgodnie z motywem 24 dyrektywy 2019/1937).

Zgłaszający nie będzie mógł ponosić żadnej odpowiedzialności za swoje zgłoszenie, w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej lub odpowiedzialności za szkodę, z tytułu naruszenia praw innych osób lub obowiązków określonych w przepisach prawa, w szczególności w przedmiocie zniesławienia, naruszenia dóbr osobistych, praw autorskich, przepisów o ochronie danych osobowych oraz obowiązku zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa.

Jednak będzie tak tylko pod warunkiem, że zgłaszający miał uzasadnione podstawy by sądzić, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest niezbędne do ujawnienia naruszenia prawa zgodnie z ustawą. Konieczne będzie także m.in. zachowanie wymaganego trybu, tj. w szczególności dokonanie zgłoszenia z wykorzystaniem przewidzianych w tym zakresie kanałów zgłoszeń, bądź zachowanie zasad ujawnienia publicznego.

Sygnalista będzie mógł zgłosić naruszenie:

1. za pomocą wewnętrznych kanałów zgłoszeń utworzonych przez podmioty prywatne oraz publiczne,
2. za pomocą zewnętrznych kanałów zgłoszeń do odpowiednich organów państwa oraz
3. za pomocą ujawnienia publicznego.

Projekt określa wymagania dotyczące utworzenia oraz organizacji wewnętrznych i zewnętrznych kanałów (procedur i rozwiązań organizacyjnych) zgłaszania naruszeń oraz zasady dokonania ujawnienia publicznego.

Pracodawca będzie musiał uzgodnić wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń i podejmowania działań następczych z:

- z zakładowymi organizacjami związkowymi albo

- z przedstawicielami pracowników (jeśli w zakładzie nie ma związków).

Procedura ta będzie musiała spełniać ustawowe wymogi, w tym objąć kwestie organizacyjne, takie jak wyszczególnienie komórek organizacyjnych lub osób przyjmujących zgłoszenia, podejmujących działania następcze i udzielających informacji zwrotnych, sposoby zgłaszania i potwierdzania przyjęcia zgłoszenia oraz terminy realizowanych czynności.

Pracodawca będzie musiał zapewnić właściwą organizację przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń, w tym ochronę poufności tożsamości sygnalisty, osoby, której dotyczy zgłoszenie oraz osoby trzeciej wskazanej w zgłoszeniu.

W zakresie obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń, ustawie mają podlegać zasadniczo:

1) podmioty sektora publicznego i prywatnego na rzecz których wykonywać lub świadczyć pracę będzie co najmniej 50 osób,

2) podmioty działające w sektorze finansowym (m.in. banki, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji, fundusze powiernicze, towarzystwa emerytalne, fundusze emerytalne, domy maklerskie, towarzystwa funduszy inwestycyjnych) będą miały obowiązek ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń niezależnie od tego, czy należą do sektora publicznego, czy prywatnego oraz niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników.

Natomiast całkowicie zwolnione zostaną z tego obowiązku urzędy lub jednostki organizacyjne gminy lub powiatu liczących mniej niż 10.000 mieszkańców. Dla pozostałych zaś podmiotów utworzenie wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń nie będzie obligatoryjne, ale podmioty te, w zależności od potrzeb, będę mogły utworzyć je dobrowolnie, stosując zasady przewidziane w ustawie.

RPO jako „instytucja wspierająca” przy m.in. zgłoszeniach zewnętrznych

Podobnie jak w przypadku wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń w ustawie uregulowane zostaną procedury oraz rozwiązania organizacyjne dotyczące dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa do odpowiednich organów państwa (kanały dokonywania zgłoszeń „zewnętrzne” wobec podmiotu prawnego), wraz z obowiązkiem weryfikacji zgłoszeń oraz podjęcia działań następczych.

Ustawa powierzy zadania instytucji wspierającej sygnalistów Rzecznikowi Praw Obywatelskich (RPO), w tym także w zakresie przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych. Instytucja, do której RPO przekaże zgłoszenie, będzie musiała przekazać zgłaszającemu informację zwrotną i podjąć działania następcze oraz powiadomić RPO o działaniach.

Ustawa nie określi pierwszeństwa korzystania z kanałów zgłoszeń, jednak zachowanie właściwej „sekwencji” działań zgłaszającego będzie częściowo miało znaczenie w przypadku ujawnienia publicznego.

Jeśli sygnalista dokona w pierwszej kolejności zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego lub od razu zgłoszenia zewnętrznego, ale w odpowiedzi na zgłoszenie nie zostaną podjęte w terminie żadne odpowiednie działania (w przewidzianym terminie brak będzie informacji zwrotnej lub przeciwdziałania naruszeniu), to będzie mógł dokonać tzw. ujawnienia publicznego – i ono również może dać mu wówczas ochronę.

Dodatkowo, sygnalista dokonujący od razu ujawnienia publicznego będzie chroniony, gdy będzie miał uzasadnione podstawy, by sądzić, że naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego lub w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego grozić jej będą działania odwetowe lub istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy.

Uwaga: będziemy dalej śledzić ten temat i napiszemy więcej w miarę postępu prac nad projektem.

Źródło:
- projekt ustawy (z 8 stycznia 2024 r.) o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, rcl.gov.pl